Được đánh giá là công trình kiến trúc đặc trưng nhất kiểu byzantine (phần lãnh thổ phía đông đế chế La Mã) còn sót lại, Bảo tàng Aya Sofya với đường kính mái vòm 31 mét, cao 56 mét là một điểm sáng của Istanbul, Thổ Nhĩ Kỳ.
Theo tiếng Hy Lạp Aya có nghĩa là Linh Thiêng, Sofya có nghĩa là Sự thông minh. Để tồn tại được đến ngày hôm nay, Aya Sofya đã trải qua bao sóng gió và bàn tay nhào nặn của nhiều nền văn minh, tôn giáo khác nhau.
Aya Sofya lần đầu tiên được xây dựng vào năm 360 sau CN trên nền một đền thờ thần Apollo, tác giả là Hoàng đế Constantius (con trai của Hoàng Đế Constantine). Thực ra mãi đến năm 430 cái tên Aya Sofya mới được sử dụng còn trước đó nó có tên Nhà Thờ Lớn.
Kiến trúc này đã bị tàn phá hoàn toàn vào năm 404 trong một đợt binh biến. Ngay tại nền đổ nát cũ, Hoàng đế Theodosius II cho xây một công trình mới, hoàn thành vào năm 415 và một lần nữa nó bị phá hủy trong cuộc nổi loạn của Nika vào năm 532.
Cũng trong năm này, Hoàng đế Justinian ra lệnh xây lại nhà thờ. Và chỉ trong một thời gian kỷ lục là 5 năm, vào năm 537, Aya Sofya công trình do 2 kiến trúc sư Anthemios và Isidoros đã hoàn thành với hình dáng tương đối giống ngày hôm nay.
Cũng trong năm này, Hoàng đế Justinian ra lệnh xây lại nhà thờ. Và chỉ trong một thời gian kỷ lục là 5 năm, vào năm 537, Aya Sofya công trình do 2 kiến trúc sư Anthemios và Isidoros đã hoàn thành với hình dáng tương đối giống ngày hôm nay.
Dục tốc bất đạt, vì thời gian hoàn thành quá ngắn mà tầm vóc công trình lại lớn đến như vậy (có tài liệu còn nói các bức tường của nhà thờ có nhiều vữa hơn là gạch và nhiều lúc lớp vữa thứ nhất chưa khô người ta đã xây chồng lên lớp thứ 2) nên tai nạn đã xảy ra vào năm 563 khi mái vòm đã bị sập xuống sau một trận động đất.
Một mái vòm mới được xây dựng lại và nhân dịp này nó đã được nâng cao thêm 6 mét. Sau đó vào các thế kỷ thứ 4 và 9, mái vòm được tu sửa thêm vài lần nữa sau các lần động đất.
Kiến trúc của Aya Sofya nhìn từ bên ngoài mang dáng dấp byzantine nhưng sảnh đường lớn lại mang phong cách basilica (sảnh lớn với hai hàng cột dài hun hút). Từ nền nhà thờ, người ta xây dựng 4 cột lớn. Từ đây mọc lên kết cấu phối hợp giữa 4 vòm nửa – cuốn và 4 vòm tam giác. Mái vòm chính khổng lồ với đường kính 31 mét, với 40 cửa sổ riêng rẽ trên đó được đặt trên 8 đỉnh của 8 kết cấu vòm bên dưới.
Mái vòm được trang trí bằng các chữ viết thư pháp Ảrập trong khi các cột được sơn màu xanh và tím (màu đặc trưng của byzantine). Ngoài ra nó còn được trang trí bằng vô số những bức trang tường.
Gian giữa của Aya Sofya rộng 38 mét. Và sự bí ẩn nhất của Aya Sofya nắm chính ở nơi này. Có lẽ với kết cấu mái vòm chính hình con sò và 40 cửa sổ trên đó nên ánh sáng có thể đi vào từng ngóc ngách ở không gian bên trong nhà thờ.
Constantius đã xây Nhà Thờ Lớn với mục đích tạo ra một nhà thờ Chính thống giáo. Cho đến khoảng thời gian 1204-1261, trước làn sóng xâm lấn của Latin, Aya Sofya trở thành nhà thờ Thiên chúa giáo.
Đến khi Constantinople sụp đổ, vua Mehmed II thuộc dân tộc Ottoman Thổ lên trị vì tại khu vực này, Aya Sofya bị biến thành một ngôi đền hồi giáo. Trong thời gian được sử dụng như một đền thời hồi giáo, xung quanh Aya Sofya đã mọc lên những ngọn tháp mà ngày nay chúng ta có thể thấy.
Suốt thời gian này cho đến mãi đầu thế kỷ 20, các bức họa Thiên chúa giáo trên tường đã bị che lấp bằng vữa nhiều lần. Sau này khi trùng tu Aya Sofya, người ta đã cạo những lớp vữa trên tường, để lộ các bức tranh tường như lúc ban đầu. Tuy nhiên những người trùng tu đã tạo ra được sự hòa hợp giữa đặc trưng Thiên chúa giáo ban đầu và các thay đổi Hồi giáo sau này bên trong Aya Sofya.
Đến năm 1934, chính quyền Thổ Nhĩ Kỳ quyết định biến Aya Sofya thành một viện bảo tàng.
Ảnh, nguồn: Internet.
